Konrad Wallenrod
Adam Mickiewicz, reż. Jerzy Machowski spektakl nagrodzony za: zdjęcia, scenografię, montaż

Nieprzypadkowo wspomniałem we wstępie o łechtaniu intelektu, bo jak się przekonasz, Czytelniku, tegoroczne zestawienie laureatów (szczęśliwie zbiegające się z rekomendacjami autora niniejszego cyklu) będzie wymagające dla odbiorcy w warstwie słowa – polszczyzna staropolska, polszczyzna romantyczna, wreszcie polszczyzna młodopolska. „Ramoty!” – ktoś zakrzyknie i winić go nie będę, bo wierszowane pasaże i deklamowane monologi po wszystkich postmodernistycznych i postdramatycznych rewolucjach wydawać się mogą przydługie i trącące myszką. Momentami prawie bym się zgodził. Ale zgodzić się nie mogę.

„Skąd Litwini wracali?” – męczył cytatem polonistę Adasia Miauczyńskiego jego sąsiad, pytając raz po raz o to samo. Pewnie nawet nie wiedział, że to z Wallenroda. Trochę tak jest z Mickiewiczem, że z jednej strony odrzucamy go gestem znużenia, bo chcemy odrzucić mit, cały romantyczny sztafaż ojczyźnianego egzorcyzmu, którym żyli nasi ojcowie i dziadowie. Z drugiej jednak strony poczciwina Adaś wdrukowany jest już w świadomość zbiorową i choćby się chciało, nie da się faceta zdyskredytować.

Konrad Wallenrod jest świetnym tekstem – niezrównanym słowem z wartką akcją i mocnymi charakterami. To już dobry punkt wyjścia. W ostatnich edycjach naszego cyklu dużo chwaliłem umiejętności aktorskie i warsztat grania, tym razem laur przypadnie w udziale scenografom. Aleksandra Reda i Klaudia Klimka tworzą wraz z Wojciechem Suleżyckim (zdjęcia) niepowtarzalny klimat spektaklu – rzecz ulotną i subiektywną, ale konstytutywną dla dzisiejszego teatru. Szkielety dekoracji są piękne w misterności projektowania sugestii przestrzeni, a przy tym tak surowe jak średniowiecze, które portretują; to surowość pałacu Kiejstuta, to surowość zamku krzyżackiego, to surowość porzuconej wieży warownej – pustelni Aldony. Choć aktorzy wywiązują się ze swych obowiązków solennie, to bohaterami są dla mnie w tej inscenizacji adaptacja reżysera (Jerzy Machowski) i koncepcja audiowizualna (kostiumy!). Niełatwo jest powoływać do życia gorzki komentarz społeczno-polityczny wieszcza sprzed 195 lat. A jednak ponadczasowość Mickiewicza zostaje po raz kolejny udowodniona. Historia wieków średnich, opowiedziana zaborczemu wiekowi XIX, wciąż jest atrakcyjna dla nowoczesnego człowieka XXI wieku, dla Polaka żyjącego w wolnej ojczyźnie.

Do lamusa odchodzi więc nie Mickiewicz, ale tradycyjne jego wystawianie. Cięcia i skróty, oszczędność środków i obrazu, dynamiczna praca kamery i operowanie światłem (jak ważne jest światło dla udanych zdjęć, zawsze powtarza Roger Deakins, jeden z najwybitniejszych operatorów w historii kina) – to wszystko są narzędzia artysty, który z pietyzmem, ale i odwagą może się mierzyć z Mickiewiczowskim molochem. W tym spektaklu się to powiodło – stąd zasłużone nagrody.

Judasz z Kariothu
Karol Hubert Rostworowski, reż. Igor Gorzkowski GRAND PRIX festiwalu

A może nie archaiczny język i forma, ale zdrada jest motywem przewodnim tej edycji cyklu? Od agenta Wallenroda przechodzimy bowiem płynnie do Judasza, którego Dante umieścił wprost w jednej z trzech paszczy Szatana na dnie piekła. Ale byli i tacy – ofici – którzy w Judaszu widzieli wiernego realizatora woli Chrystusa; do dziś niektórzy go rozgrzeszają. To jak z tym Judaszem jest?
Rostworowski kreuje postać słabeusza, lękliwego prostaczka, który miał nadzieję w Chrystusie zrealizować własne pragnienie o wodzu silnym, wywracającym porządek, a przez to dającym cielesne wytchnienie; Judasz jest biedny, głodny, ma jeno lichy sklepik. Jego horyzont poznania i pragnień jest ograniczony. Jak wielu mu współczesnych nie rozumie duchowej misji Jezusa. To rozedrganie między nadzieją i powinnością a rozczarowaniem i dbałością o sprawy ziemskie w punkt portretuje Łukasz Lewandowski, który gdy mówi ustami Judasza o szatanie w nim tkwiącym, to w jego oczach są taka rozpacz i otchłań szaleństwa, że nie sposób mu nie wierzyć.
Cieszę się, że został wyróżniony w ramach nagrody głównej. Również w przypadku tego spektaklu bohaterem jest koncepcja scenograficzna (Honza Polivka, Joanna Walisiak) – umiejscowienie akcji w cytadeli w Zamościu tworzy swoistą komunię wyobrażeń: wczesnochrześcijański los żywota w kazamatach splata się z gminnymi procesjami bożocielskimi, z wiejskimi nabożeństwami majowymi i czerwcowymi, z charakterystycznym zestawem instrumentów dętych, kwiatów i chorągwi. Taki dualizm sceniczny bardzo spektaklowi służy – z jednej strony uczestniczymy w procesjach, są nam one bliskie, poznane; z drugiej strony czujemy tragizm losu Judasza: zza każdej z fortyfikowanych ścian wychynąć może wartownik z okowami, wszędzie czai się groźba kary i krzyża. Judasza jest po ludzku żal, bo przegrywa; a przegrać musi. Czyni to w pięknym geście, podobnym do krzyku Pankracego – Galilaee, vicisti!

Dialog o Narodzeniu
reż. Wawrzyniec Kostrzewski spektakl nagrodzony za: reżyserię, zdjęcia, muzykę i kostiumy

Wawrzyniec Kostrzewski łączy węzłem artystycznego małżeństwa staropolskie teksty jasełkowe z maestrią barokowego malarstwa Caravaggia i Rembrandta; mariaż ten jest krótki – półgodzinny – ale niebywale pełny treści i poetyki obrazu. Wojciech Suleżycki (zdjęcia) zaliczył fenomenalny dublet (pamiętajmy o Wallenrodzie!), gdyż i w tym spektaklu kamera wiedziona przez niego nie ustępuje wiele pędzlom mistrzów, których wskrzesza. Spektakl uniwersalny, spektakl piękny.

A planety szaleją... Młodzi w hołdzie Korze
reż. Anna Sroka-Hryń

Jak w tytule spektaklu: niedawni absolwenci Akademii Teatralnej w Warszawie pomysłowo „reinkarnują” i reinterpretują piosenki zespołu Maanam pod dyktando demiurgicznej Anny Sroki-Hryń, odpowiedzialnej w tej inscenizacji za praktycznie wszystko (scenariusz, reżyseria, scenografia, kostiumy). Bywa dziwacznie, bywa krępująco, ale dla fanów Kory – z pewnością gratka! >>n